Mamusiu, co się stało z babcią? Gdzie ona teraz jest?

W okresie święta Zmarłych wśród kwiecistych cmentarzy, pańskiej skórki, palących się zniczy i ciepłych kurtek, wplatają się małe, kolorowe, czapeczki drepczące wiernie z rodzicami za rękę. Ubrane ciepło po czubek głowy towarzyszą, obserwują i czują otaczających ich aurę. Czy w takim czasie powinniśmy rozmawiać z dziećmi o umieraniu? W jaki sposób w ogóle poruszyć ten temat? A może lepiej nie rozmawiać o pewnych rzeczach?

1 listopada wielu z nas jest w czasie zadumy, smutku i tęsknoty, może też nostalgii, a w ciągu tych okołoświątecznych dni być może dla niektórych z nas czas trochę zwolnił. Niektórzy już odwiedzili swoich bliskich, a inni dopiero mają to w planach. W naszych głowach na pewno pojawiają się różne myśli na temat przemijania i wątpliwości, które na dłuższą chwilę zmuszają nas do zatrzymania się na chwilę. A co przeżywają w tym czasie nasze kilkuletnie dzieci? Jakie uczucia im towarzyszą i jak powinniśmy z nimi o tym rozmawiać. Przecież dla nich nie ma tematów tabu…

A oto przykładowe pytania, które z pewnością usłyszycie z ust brzdąca, który pilnie prosi o wytłumaczenie:

• Co my tutaj robimy?
• Gdzie jest teraz dziadek/babcia?
• Co to jest śmierć?
• Dlaczego nie ma go/jej tutaj?
• Co on/ona tam robi?
• Kiedy on/ona wróci?

Nie są to łatwe pytania, ale ważne jest, abyśmy byli na nie przygotowani. Na początek musimy podkreślić, że inny charakter będzie miała rozmowa przeprowadzana z dzieckiem, które właśnie straciło bliską sobie osobę, a inny gdy dziecko zaczyna interesować się tematem śmierci np. właśnie przy okazji odwiedzania bliskich na grobach, których możliwe, że dziecko nie miało okazji poznać. Ważnym czynnikiem jest również wiek dziecka. Nawet już 2 letnia różnica wieku może być kolosalna. Dzieciom poniżej 5-tego roku życia trudno jest zrozumieć zjawisko śmierci, traktują go jako stan przejściowy, a dla 2-latków śmierć w ogóle nie istnieje. Jednak już 7 latek rozumie jej nieodwracalny charakter, a nawet z „pomocą” strasznych opowieści może zacząć się jej bać.

Nie odpowiemy Wam niestety bezpośrednio na powyższe pytania. Pewnie stwierdzicie -„dlaczego - przecież tak byłoby prościej”. Być może tak, jednak pomimo tego, że w naszej kulturze dominuje wiara chrześcijańska/katolicka, spotykamy się z różnymi kulturami i religiami. To do rodzica należy decyzja w jakim duchu wychowuje swoje dziecko, a każda wiara patrzy na śmierć ze swojej perspektywy. Pewne aspekty są jednak niezmienne. Śmierć jest końcem życia niezależnie od wyznawanej religii. W związku z czym zawsze jest to trudne, dla osób, które zostają same w nim zostają, a szczególnie dla dzieci. Więc jak z nimi o tym rozmawiać?

Przygotowaliśmy dla Was kilka praktycznych porad o tym, jak rozmawiać z dziećmi o śmierci i przemijaniu. Zapoznajcie się z nimi i zastanówcie się, czy taka forma dla Was również jest odpowiednia.

1. Zadbaj o spokojne i ciche otoczenie oraz o odpowiednią atmosferę. Pozbądź się zbędnych rozpraszaczy. Zarezerwuj sobie też więcej czasu, by pobyć z dzieckiem. Twoja pociecha będzie mogła    pozwolić sobie na wyrażenie emocji, które pojawią się w niej podczas rozmowy, ale też pokażesz jej w ten sposób, że jest to temat poważny i warty zatrzymania.

2. Bądź szczery i nie owijaj w bawełnę. To zrozumiałe, że nie lubimy tematu śmierci, że jest on czasem dla nas niezręczny. Używamy wtedy zwrotów, które pozwolą nam ominąć słowo śmierć, np. ktoś odszedł, zostawił, zasnął na wieki, dokonał żywota, odszedł na tamten świat. My dorośli rozumiemy metaforyczny sens tych zwrotów, jednak dzieci, które zaczynają interesować się śmiercią będą je traktowały dosłownie. Twoja mowa powinna być spokojna i pełna empatii, jednak konkretna. Nie unikaj słowa śmierć. Używaj go częściej, aby dziecko mogło oswoić się z nim. Zwracaj się do dziecka dosłownie, np. „Twoja babcia umarła i niestety nie wróci już do nas”. Pamiętaj, by pozostać wspierającym przy dziecku.

3. Wytłumacz dziecku co to jest śmierć. To pojęcie może być dla dziecka abstrakcyjne. Możesz wykorzystać do tego rysunki, zabawki, pluszaki. Pomocna może być również literatura dziecięca poruszająca tematykę śmierci. „Mała książka o śmierci” Pernilli Stalfelt opowiada o śmierci w przystępny dla dziecka sposób. Ma dużo kolorowych ilustracji, dzięki którym dziecko lepiej zrozumie temat. Inną pomocną pozycją może być „Ostatni dżem babci. Książka dla dzieci o śmierci”. Opowiada o chłopcu, który widzi zmiany, widzi odejście swojej babci, która już więcej leży, już nie smaży naleśników, wygląda inaczej.

Pomocne mogą być też bajki edukacyjne. Takie jak ta poniżej:



Gdy nie czujemy się na siłach lub brakuje nam słów sięgajmy po takie pomoce. Mogą być też dodatkowym uzupełnieniem rozmów z dzieckiem.

4. Pozwól na okazywanie smutku i sobie i dziecku. Jeśli dziecko nie poznało osoby zmarłej, opowiedz dziecku o niej. Może masz jej zdjęcia w albumach rodzinnych. Pokaż jak radziłeś sobie po śmierci bliskiej osoby, jakie emocje przeżywałeś. Odkryj przed dzieckiem kształt żałoby. Jeśli dopiero co straciliście kogoś bliskiego i właśnie jesteście w żałobie, sytuacja jest o wiele bardziej bolesna. Jest to temat trudny, ale odciąganie uwagi, zmiany tematu tylko przesuną cierpienie na inny czas. Abyś lepiej zrozumiał jak wygląda proces żałoby zapoznaj się z tabelką poniżej.

5. Upewnij się, że Twoje dziecko nie obarcza się winą za śmierć bliskiej osoby. Czasem dziecko obawia się, że bliski umarł z powodu tego, że np. było ono „niegrzeczne” lub zrobiło coś złego. Wytłumacz mu i zapewnij, że nie ponosi żadnej odpowiedzialności za śmierć drugiej osoby.

6. Skorzystaj z pomocy psychologa dziecięcego. Większość zachowań, emocji, odczuć w żałobie jest całkowicie zrozumiała i naturalna. Każdy przechodzi ją na swój indywidualny sposób, jednak wsparcie psychologa może być nieocenione. Może pomóc w przejściu przez proces żałoby.

Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy konieczna jest interwencja psychologa. Jakie to sytuacje? Przede wszystkim, gdy pojawiają się myśli rezygnacyjne lub samobójcze. Jest to objaw, na który musimy reagować natychmiastowo. Ale również przedłużający się brak apetytu, problemy ze snem, poczucie winy i wstydu są bardzo ważne do zaopiekowania.