Całościowe zaburzenia rozwojowe
ADHD
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, inaczej zwany ten zespołem hiperkinetycznym charakteryzuje się niemożnością koncentracji uwagi, nadmierną ruchliwością i impulsywnością. Diagnozuje się go u około 5% dzieci i zdecydowanie częściej u chłopców (stosunek chłopców i dziewczynek 4:1). ADHD jest to zaburzenie przewlekłe, a objawy są zależne od wieku jednostki. U dzieci w wieku przedszkolnym obserwuje się nasilone objawy nadruchliwości i nadpobudliwości, rzadziej objawy zaburzeń uwagi. W wieku szkolnym natomiast nasilają się objawy zaburzeń koncentracji uwagi, a obecne objawy nadruchliwości i nadpobudliwością mogą się zmniejszać. U dzieci dorastających dominują objawy niepokoju, łatwego nudzenia się oraz zaburzenia koncentracji uwagi. Ogólnie dzieci z ADHD nie wykorzystują w pełni swoich możliwości, pomimo iż niejednokrotnie mają wyższy iloraz inteligencji niż przeciętne dziecko. Trudno im się skoncentrować, dlatego ważne jest aby przestrzeń do pracy była w miarę możliwości pozbawiona zbędnych elementów, które mogłyby rozpraszać dziecko. Mają również problemy z rozładowywaniem napięć, często popadają w konflikty z innymi dziećmi, ponieważ bardzo łatwo je rozzłościć. Często kończy się to izolacją od grupy, co jest dotkliwym przeżyciem dla dziecka. Może powodować zaniżoną samoocenę, a rezultacie prowadzić do zaburzeń afektywnych. Pomoc dziecku z ADHD obejmuje naukę funkcjonowania w środowisku rówieśniczym i szkolnym, pracę z rodziną, a w przy większej ilości objawów powinna obejmować również farmakologię.
AUTYZM i ASPERGER
Słowo „autyzm” pochodzi od greckiego słowa „autos” oznaczające „ja, sam”. Diagnozuje się go u około 1 na 100 dzieci i aż 4-krotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Warto na wstępie powiedzieć, że autyzm, inaczej zaburzenie spektrum autyzmu nie jest chorobą. Jest to zaburzenie neurorozwojowe. Oznacza to, że u osób ze spektrum autyzmu mózg działa w nieco inny, niestandardowy sposób i nie można go nabyć wraz z wiekiem. Jest on obecny od narodzin, jednak objawy mogą zamanifestować się na późniejszym etapie rozwoju. Osoby ze spektrum autyzmu tworzą bardzo niejednolity obraz. Nasilenie i różnorodność objawów jest indywidualna dla jednostki. Do przyczyn autyzmu zalicza się: czynniki genetyczne, późny wiek ojca, zaburzenia metaboliczne, urazy okołoporodowe, toksoplazmoza, dziecięce porażenie mózgowe, poważne infekcje i intensywne antybiotykoterapie w okresie niemowlęcym.
Wg ICD-10 autyzm jest to całościowe zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się tzw. Triadą autystyczną, pojawiające się przed 3 rokiem życia. Zaburzone jest funkcjonowanie w zakresie interakcji społecznych, komunikacji oraz zauważalne są powtarzalne, stereotypowe zachowania. Jakość funkcjonowania w interakcjach społecznych manifestuje się:
- brakiem społeczno-emocjonalnej wzajemności,
- brakiem lub niedostatecznym utrzymywaniem kontaktu wzrokowego, niewykorzystywaniem mowy niewerbalnej, czyli gestów, postawy ciała, mimiki twarzy,
- niedostatecznym rozwojem związków rówieśniczych, upośledzeniem lub odmiennością reagowania na emocje innych osób,
- brakiem dostosowywania zachowania do kontekstu oraz
- brakiem spontanicznej potrzeby dzielenia się z innymi radością i osiągnięciami.
W zakresie komunikacji osoby z autyzmem zauważalne jest:
- opóźnienie lub brak rozwoju języka mówionego,
- inicjatyw w rozmowie i jej podtrzymaniu,
- powtarzające się i stereotypowe wykorzystywanie słów i wyrażeń oraz
- nieumiejętność zabawy „na niby”, czyli opierających się na naśladowaniu lub udawaniu.
Typowe dla osób ze spektrum autyzmu są powtarzające się zachowania, zainteresowania i aktywności. Osoby są pochłonięte czynnością, mocno skupione na konkretnych treściach i wręcz kompulsywnie przywiązują się do czynności zrytualizowanych i rutynowych. Mają tendencję do narzucania rutyny i sztywności w wielu obszarach funkcjonowania. Może również pojawić się opór przed zmianą rutyny lub otoczenia dziecka. Osobom z autyzmem towarzyszą też różne manieryzmy ruchowe objawiające się np. stukaniem, specyficznymi ruchami lub wykręcaniem części ciała.
Ważnym elementem, o którym nie można nie wspomnieć jest wrażliwość sensoryczna osób ze spektrum autyzmu. Mogą być one nadwrażliwe na bodźce zmysłowe lub niewrażliwe. Przykładowe dotknięcie dłonią po ramieniu może być odczuwane jako bardzo mocne i nieprzyjemne albo ledwo wyczuwalne. Podobnie z dźwiękami, czuciem tekstury, intensywnością światła, czy widokiem mocnych, intensywnych kolorów. Świat wokół jest bogaty w przeróżnego rodzaju bodźce. Osoby neurotypowe też czują zmęczenie np. podczas długotrwałego przebywania w hałaśliwym miejscu lub patrzenia długo w ekran komputera. Jednak próg przeładowania o wiele niżej.
U dzieci ze spektrum autyzmu pojawiają się również inne, niespecyficzne trudności, takie jak: fobie, zaburzenia snu i odżywiania się, napady złości, agresja lub samouszkodzenia.
Zespół Aspergera zawiera się w kontinuum spektrum autyzmu na jego łagodniejszej stronie. Ma on wiele cech wspólnych dla autyzmu, jednak kluczowe jest to, że osoby z zespołem Aspergera o wiele lepiej komunikują się z otoczeniem i nie zauważa się u nich zmian w rozwoju intelektualnym. To co jest charakterystyczne dla zespołu Aspergera to:
- trudności w interakcjach społecznych
- ograniczony i stereotypowy zakres zainteresowań i aktywności
- ograniczona elastyczność myślenia
- trudności z akceptacją zmian.
Wg klasyfikacji ICD-10 do całościowych zaburzeń rozwojowych zaliczamy również autyzm atypowy, Zespół Retta, zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi oraz inne całościowe zaburzenia rozwojowe.
Jeśli zauważyłeś wymienione w tekście objawy u swojego dziecka, nie czekaj z udaniem się do specjalisty. Im wcześniej podjęta diagnoza, tym lepsze rokowania dla późniejszego funkcjonowania twojego dziecka.
